Poza reaktorem MARIA, w Instytucie Badań Jądrowych - a później w Instytucie Energii Atomowej, eksploatowany był w latach 1958-95 pierwszy w Polsce doświadczalny reaktor badawczy EWA (Eksperymentalny, Wodny, Atomowy). Reaktor uruchomiono 14 czerwca 1958 r. Była to konstrukcja radziecka, typu WWR-S, o mocy cieplnej pierwotnie równej 2 MW, gdzie paliwem był wzbogacony do 10% uran, moderatorem i chłodziwem natomiast zwykła woda. W 1963 i 1967 reaktor modernizowano, m.in. zwiększając wzbogacenie paliwa (dodając również układy zwiększające bezpieczeństwo eksploatacji), w wyniku czego jego moc cieplna wzrosła kolejno do 4 MW i 10 MW. Strumień neutronów w reaktorze osiągał wartość 1014 n/cm2s. Reaktor ten był wykorzystywany do produkcji izotopów promieniotwórczych, corocznie pracując przez ok. 3500 godz.

Eksploatację reaktora zakończono w 1995 roku, a rozpoczęty w 1997 roku proces likwidacji (ang. decommissioning) tego reaktora w 2002 roku osiągnął stan określany w odpowiednich przepisach jako zakończenie fazy drugiej, to znaczy dokonano usunięcia z reaktora paliwa jądrowego oraz wszystkich substancji promieniotwórczych, których poziom aktywności może mieć znaczenie z punktu widzenia ochrony radiologicznej. Dalsze prace wstrzymano, nie przewidując obecnie likwidacji do stanu "zielonej trawy" (faza trzecia), gdyż planuje się zainstalowanie w korpusie osłony biologicznej reaktora suchego przechowalnika wypalonego paliwa z reaktorów EWA i MARIA.

Hala reaktora EWA w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku (ok. 1965 roku)

Wiązki neutronów z reaktora EWA przez ponad 30 lat wykorzystywano do badań struktury materiałów. Dyfrakcja i rozpraszanie neutronów na strukturach krystalicznych dostarczały informację o budowie i o dynamice sieci krystalicznych, o ich właściwościach. Izotopy uzyskiwane z substancji naświetlanych w rdzeniu reaktora były podstawowym narzędziem w rozwoju zastosowań technik jądrowych: diagnostyki i terapii medycznej, zastosowań przemysłowych, badaniach naukowych. W oparciu o reaktor EWA rozwinęły się takie działy nauki i techniki jak fizyka reaktorowa, inżynieria reaktorowa, elektronika jądrowa. Instytut Badań Jądrowych był znaczącym w świecie centrum rozwoju badań neutronowych, zastosowań technik jądrowych, wytwarzaniu izotopów i związków znaczonych izotopami radioaktywnymi, fizyki i techniki reaktorowej. Reaktor ten był jednym z najlepiej i najdłużej eksploatowanych jądrowych reaktorów badawczych na świecie.

Źródło: Państwowa Agencja Atomistyki, Instytut Energii Atomowej